Gayance gidst je door de onderbelichte verhalen van jazz in Montréal

Aanstaande vrijdag presenteert Darkmatter Collective in samenwerking met Het Documentaire Paviljoen een avond vol onvertelde verhalen uit de zwarte geschiedenis en de jazz. Het programma biedt een mix van film, spoken word, een muzikale lezing en live muziek. In het tweede deel van de avond neemt Gayance, oftewel Aïsha Vertus, je mee op een bijzondere reis door de geschiedenis van de jazz, met als verrassend vertrekpunt: Montréal.

Sinds 2013 timmert Gayance aan de weg als opkomend artiest en producer. Geboren en getogen in Montréal, Canada, reisde ze de wereld rond door Europa en Latijns-Amerika, waar ze tal van muzikale en artistieke connecties legde. Haar grootvader van moederskant speelde een sleutelrol in haar muzikale opvoeding door Haïtiaans-Cubaanse invloeden aan de kerkelijke gospels toe te voegen en te laten zien hoe muziek mensen kan raken en samenbrengen. Gayance’s dj-sets zijn een muzikale reis door de zwarte geschiedenis, met platen uit Afro-Latin jazz, het Caribisch gebied, West-Afrika en elektronische muziek van beide zijden van de Atlantische Oceaan.

In haar lezing belicht ze Montréal, de bruisende metropool van Quebec waar haar muzikale avontuur begon. Montréal is een stad met een rijke, diverse geschiedenis, mede door de vele immigratiegolven. Een van de meest invloedrijke golven was die van zwarte arbeiders uit het Caribisch gebied en de Verenigde Staten in de 19e en 20e eeuw. Deze migranten brachten een schat aan muzikaal talent mee en bezorgden Montréal tussen de twee wereldoorlogen de bijnaam "Harlem van het Noorden".

De transformatie werd verder aangewakkerd door de Roaring Twenties, een periode die een van de meest vruchtbare jazzscènes ter wereld voortbracht. De Amerikaanse Drooglegging, van 1920 tot 1933, maakte Montréal een van de weinige plaatsen in Noord-Amerika waar men legaal alcohol kon kopen. Dit trok veel Amerikaanse artiesten uit steden zoals Detroit, Chicago en New York naar het noorden, waardoor de muzikale en culturele rijkdom van Montréal nog verder werd verrijkt.

Eerbetoon aan haar voorgangers speelt een centrale rol in Aïsha’s creatieve proces en kunst. Ze wil ook het verhaal delen van Doudou Boiciel, een cultureel ondernemer uit Montréal die het eerste jazzfestival in de stad oprichtte en de iconische locatie Rising Sun beheerde, waar legendarische Afro-Amerikaanse muzikanten optraden. Boiciel's bijdragen waren cruciaal voor het vestigen van Montréal als een belangrijke jazzstad. Hij bood een podium voor artiesten zoals Nina Simone, Miles Davis en Art Blakey, en zijn visie en toewijding zorgden voor een vruchtbare omgeving waarin jazz kon gedijen.

Gayance wil deze pioniers eren. "Jazziconen zoals Oscar Peterson en Oliver Jones zijn slechts enkele van de grote namen die door Montréal zijn gekomen," zegt ze. "Deze muzikanten braken met de klassieke muziek en creëerden een nieuwe, experimentele en vrije sound die nauw verbonden is met de emancipatorische burgerrechtenbewegingen." Ze vervolgt: "Het is schrijnend dat jazz door Afro-Amerikaanse artiesten lange tijd in platenwinkels werd verkocht onder de term 'cosmic jazz' – een vage term die vormloosheid oproept, iets dat haaks staat op de vrijheidsstrijd die eraan ten grondslag ligt. Mijn lezing zal daarom ook kritisch kijken naar de terminologie die wordt gebruikt als we over jazz spreken."

"Jazziconen zoals Oscar Peterson en Oliver Jones zijn slechts enkele van de grote namen die Montréal hebben aangedaan," vertelt Gayance. "Deze muzikanten weken af van de klassieke muziek en creëerden een nieuwe, experimentele en vrije klank die nauw verbonden is met de burgerrechtenbewegingen." Ze vervolgt: "Het is schrijnend dat jazz van Afro-Amerikaanse artiesten lange tijd in platenzaken werd verkocht onder de term 'cosmic jazz' - een term die iets zweverigs, los van de aarde, suggereert, iets dat haaks staat op de vrijheidsstrijd die eraan ten grondslag ligt. In mijn lezing zal ik dan ook kritisch kijken naar de gebruikte terminologie rondom jazz."

De combinatie van muziek en sociale rechtvaardigheid staat centraal in Gayance's werk en vormt de kern van haar lezing. De onderwerpen sluiten naadloos aan op de thema's van Rewind & Play, de film die tijdens het eerste deel van de avond wordt vertoond. De film toont archiefmateriaal van een televisieoptreden in 1969 van avant-garde jazzpianist en componist Thelonious Monk, en onthult de subtiele dissonantie tussen de muzikant en de witte interviewer Henri Renaud, waarbij microagressies en, institutioneel racisme.

Gayance zal dus diep ingaan op hoe jazz zowel een spiegel als een katalysator voor sociale verandering is geweest. Ze wil onderzoeken hoe de evolutie van het genre bredere strijd om raciale gelijkheid weerspiegelt en hoe de pioniers van de jazz muziek gebruikten als een vorm van verzet en expressie. Door de culturele en politieke context van jazz te onderzoeken, hoopt ze licht te werpen op de blijvende kracht van deze muzikale traditie.

Vrijdagavond belooft een rijkelijke ervaring te worden, waarbij verschillende disciplines elkaar voeden. De combinatie van film, lezing en live muziek biedt een uitgebreide verkenning van de veelzijdige erfenis van jazz. We raden aan om beide delen van de avond mee te maken. Kaarten zijn hier te vinden.

Fotografie Floor Verhulst