IDFA en Eye Filmmuseum samen op weg naar inclusief filmonderwijs

In 2025 zet IDFA samen met Eye Filmmuseum nieuwe stappen op dit gebied: in co-creatie met de doelgroep onderzoeken hoe film kan bijdragen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen met een auditieve of visuele beperking. Een volgende fase in het toegankelijk maken van film als venster op de wereld.

De nieuwe samenwerking is een vervolg op een project dat afgelopen jaar plaatsvond. Dankzij een bijdrage van de ELJA Foundation kon IDFA voor het festival een onderwijsprogramma ontwikkelen voor een nieuwe doelgroep: blinde en slechtziende leerlingen (speciaal onderwijs cluster 1). In nauwe samenwerking met Visio Onderwijs Amsterdam is een filmselectie samengesteld met bijpassend lesmateriaal op maat. Bij de geselecteerde documentaires is audiodescriptie ontwikkeld: verbale toelichting van wat er in beeld te zien is. De audiodescriptie is openbaar beschikbaar gesteld via de gratis Earcatch-app van Stichting Audiovisuele Toegankelijkheid.

Het op maat gemaakte filmaanbod stelde de leerlingen van Visio in staat om met hun klas het festival te bezoeken. Docent Margot Zwiers licht toe: “Een belangrijke doelstelling binnen ons onderwijs is om blinde en slechtziende leerlingen zoveel mogelijk te stimuleren om zelfstandig deel te nemen aan het culturele leven. Met deelname aan het IDFA-programma maakten onze leerlingen niet alleen kennis met het genre documentaire, maar ondernamen ze met het openbaar vervoer ook een excursie naar een filmtheater in Amsterdam.” Het project, dat voor zowel IDFA als Visio vooral een verkenning was van de kansen en mogelijkheden, heeft waardevolle inzichten opgeleverd voor verdere ontwikkeling. Een belangrijk punt dat naar voren kwam, is de behoefte aan meer keuzemogelijkheden binnen de audiodescriptie: “Op dit moment is deze standaard volledig ingesproken, wat betekent dat gebruikers die alleen ondertiteling willen laten voorlezen, automatisch ook de audiodescriptie horen. Het zou een mooie volgende stap zijn als mensen met een visuele beperking zelf kunnen kiezen welke ondersteuning het beste aansluit bij hun behoefte; of dat nu volledige audiodescriptie is (bij voorkeur met meerdere stemmen) of enkel de voorgelezen ondertiteling. Iedere visuele beperking is anders, en daarmee ook de manier waarop iemand informatie het liefst ontvangt,” aldus Emre Valrik, theatermaker, Visio-docent en oud-leerling van de school.

Na het festival werd het programma op verzoek van de docenten uitgebreid met een creatieve praktijkopdracht rondom sound design. De korte documentaire Rocknrollers, waarin geluid een prominente rol speelt, vormde hierbij het uitgangspunt. Sound designer Brandon Grötzinger ontwikkelde een workshop die aansluitend aan de filmvertoning in Het Documentaire Paviljoen plaatsvond. Het Vondelpark was voor de leerlingen de perfecte omgeving om zelfstandig te werken aan de opdracht: mensen interviewen en filmische geluiden verzamelen in het park, en deze omzetten naar een audioverhaal. Marije Veenstra, IDFA’s Hoofd Educatie: “De keuze voor de focus op sound design gaf deze leerlingen de mogelijkheden en kaders om te werken aan competenties als zelfstandigheid, creativiteit, assertiviteit, zelfvertrouwen en samenwerken met anderen. De opdracht werd met veel enthousiasme uitgevoerd en de resultaten lieten zien dat de leerlingen in relatief korte tijd tot mooie, originele werken kunnen komen.”

De input van Visio was essentieel in dit proces. Wat hebben de leerlingen nodig tijdens een bezoek aan het filmtheater? Hoeveel extra tijd is vereist om hen in de zaal met de Earcatch-app aan de slag te laten gaan? “Dit soort vragen lijken misschien eenvoudig, maar ze zijn cruciaal voor een soepel en prettig verloop van de voorstelling. Belangrijker nog: ze zorgen ervoor dat leerlingen zich serieus genomen en welkom voelen,” legt Katja van Andel, producent op IDFA’s educatieafdeling, uit.

Ook inhoudelijk kwamen interessante vraagstukken naar voren. Hoe ervaren leerlingen film en lesmateriaal als hun beleving grotendeels op audio steunt? Welke vragen zijn in dat geval wél of juist niet relevant om te stellen? De betrokken experts waren het erover eens dat verschillende elementen uit dit traject ook prima in het reguliere onderwijs toepasbaar zijn. Dankzij dit aanbod kunnen leerlingen met een visuele beperking volwaardig meedoen met de rest van de klas en worden ze in hun kracht gezet. Vaak is het juist andersom: omdat ze niet goed kunnen meekomen, moeten ze extra hard werken om bij te blijven, raken ze onzeker en stappen ze uiteindelijk over naar speciaal onderwijs. Dit project laat zien dat het ook anders kan.

Ook Eye Filmmuseum organiseerde eerder een eigen pilotprogramma voor speciaal onderwijs, in samenwerking met drie VierTaal-scholen in Noord-Holland. Dit programma richtte zich op slechthorende leerlingen en kinderen met een taalontwikkelingsstoornis (cluster 2). Op basis van de bevindingen uit de afgelopen jaren en met steun van het Nederlands Filmfonds, willen IDFA en Eye het aanbod dit jaar op duurzame wijze doorontwikkelen, samen met onder andere de ervaren en vertrouwde partners Visio, VierTaal en onderwijsontwikkelaar Fenny Postma.

De nieuwe samenwerking moet leiden tot praktische lesmaterialen, waarbij film voornamelijk wordt ingezet als middel om de sociaal-emotionele groei van leerlingen te vergroten. Leerlingen binnen cluster 1 en 2-onderwijs hebben namelijk op sociaal-emotioneel vlak vaak extra behoefte aan ondersteuning bij het ervaren, verwoorden en uiten van gevoelens en het ontwikkelen van zelfvertrouwen en zelfredzaamheid. Uit de recente pilots is gebleken dat film hiervoor een goed middel is. Naast het kijken en luisteren naar films, speelt het gezamenlijk in gesprek duiding geven aan wat er is ervaren tijdens het kijken hierin een belangrijke rol.

“Voor blinde en slechtziende leerlingen richten we ons op films die auditieve prikkels optimaal benutten en voegen we audiodescriptie via Earcatch toe. Voor dove en slechthorende leerlingen zullen films met sterke visuele elementen en een minimale hoeveelheid gesproken taal worden geselecteerd: films die visuele informatie duidelijk overbrengen. Indien nodig zal aanvullende ondertiteling voor doven en slechthorenden worden toegevoegd,” aldus Veenstra. Bij de films worden bovendien lesmaterialen en handleidingen ontwikkeld, zodat ze gecombineerd kunnen worden met praktische, hands-on activiteiten.

Het delen van ervaringen, inzichten en materialen wordt een essentieel onderdeel van dit project. IDFA en Eye willen andere organisaties die zich inzetten voor filmeducatie in het speciaal onderwijs voorzien van kant-en-klaar lesmateriaal of inspiratie voor nieuwe initiatieven. Zo werken we samen aan de versterking en verduurzaming van cultuureducatie—zowel voor leerlingen in het speciaal onderwijs als voor degenen die met ambulante begeleiding deelnemen aan het reguliere onderwijs.

____________

IDFA's onderwijsprogramma wordt mede mogelijk gemaakt door Fonds 21, Brook Foundation, Deloitte Impact Foundation en IDFA Dikke Vrienden+.

Meer lezen:

• Stichting Audiovisuele Toegankelijkheid
  
• Bijzondere Bijdrage Filmeducatie
• Eye’s filmeducatiepilot voor het speciaal onderwijs